Vinnige feite
- Daar was tydens die revolusie ook groot veranderinge op die gebied van kommunikasie. In 1837 het die Britse uitvinders William Cooke en Charles Wheatstone die eerste kommersiële telegraafstelsel gepatenteer. Samuel Morse en ander uitvinders het weer aan hul eie weergawes in die VSA gewerk. 2
- Nog ’n voordeel van hierdie tyd is dat banke en industriële beleggers gegroei het en in die 1770’s is ’n aandelebeurs in Londen en in 1790’s een in New York gestig. 2
- Brittanje was, soos reeds genoem, die eerste met industrialisering, maar Duitsland, die VSA en Japan het gou ingehaal. Verskeie Oos-Europese lande het eers in die 20ste eeu dieselfde pad begin volg en dit het eers in die middel van die 20ste eeu lande soos China en Indië bereik. 9
- Die Luddiete, wat teen industrialisering gekant was, het fabrieke in verskeie dorpe oor die hele Brittanje aangeval en masjinerie vernietig. Die woord Luddiete is later gebruik om enige mense te beskryf wat teen tegnologiese verandering gekant is. 4
- Die uitdrukking Industriële Revolusie is glo die eerste keer in 1799 gebruik, maar is eers in 1881 wyd gebruik toe die Engelse ekonomiese historikus Arnold Toynbee dit gebruik het. 10
- Die eerste moderne fabriek was ’n katoenmeule wat deur Richard Arkwright in 1771 gestig is. Dié meule in Cromford, Derbyshire, het aanvanklik 200 werknemers gehad en mense het 12 uur-skofte gewerk.
- In die tweede helfte van die 19de eeu was daar verskeie uitvindsels wat tot vinnige ekonomiese groei gelei het. Dié tydperk word die Tweede Industriële Revolusie genoem.
Kan jy dink hoe erg dit sou wees sonder masjiene soos ’n grassnyer, wasmasjien of stofsuier? Ons sou ons oor ’n mik moes werk sonder hierdie masjiene!
Dit is presies hoe dit eens op ’n tyd was voordat daar masjiene ontwikkel en fabrieke opgerig is. Mense het alles met die hand gedoen en gebruiksartikels sommer tuis of in klein werkswinkels gemaak. Baie arbeiders was nodig en dit het baie lank geneem om produkte te maak.
Die begin
Die ontwikkeling van masjiene het ’n nuwe era in die wêreld ingelui; die sogenaamde Industriële Revolusie. Die Industriële Revolusie het in die 18de eeu (1700’s) plaasgevind en was ’n tydperk van groot veranderinge in die manier hoe goedere gemaak is. Hoe mense geleef en gewerk het, was ook radikaal anders as voor dié omwenteling. 1
Voor al die veranderings moes masjiene en enjins eers gemaak word om ’n klomp goed op een slag te maak en sodoende die arbeid makliker, ligter en vinniger te maak. 1
In 1712 het Newcomen die wêreld se eerste suksesvolle atmosferiese stoomenjin uitgevind. Die enjin het water gepomp met ‘n vakuum wat deur gekondenseerde stoom geskep is. Dit het ‘n belangrike metode geword om water uit diep myne te dreineer en was dus ‘n noodsaaklike deel van die Industriële Revolusie in Brittanje. 2
Die revolusie stoom voort
Die Skot James Watt het in die 1760’s verbeterings aan een van Newcomen se modelle aangebring en toe saam met Matthew Boulton ’n nuwe soort stoomenjin met nóg verbeterings gebou. Dit het tot gevolg gehad dat stoomkrag vinnig in Britse nywerhede (fabrieke) versprei het. Stoomenjins het steenkool benodig. Dit het die vraag na steenkool verhoog en dié bedryf laat vlamvat. 2
Die land wat kan spog dat hulle die voortou met hierdie ontwikkelings geneem het, is Brittanje. Industrialisering het daarna na ander Europese lande versprei en ook na die Verenigde State van Amerika (VSA) en Japan. In Suid-Afrika het dinge veel later begin verander met die ontdekking van diamante in 1867 en goud in 1886.
Tekstielbedryf – van huis na fabriek
Die klerebedryf was toentertyd ’n tydsame bedryf en die werk is meestal in huise en klein werkswinkels gedoen. Ons verwys daarna as ’n tuisbedryf. 3
Die Britse tekstielbedryf is al eeue lank ‘n belangrike deel van die Britse ekonomie. Tekstiel is enige soort kledingstof of materiaal (lap) wat van geweefde of gebreide stof (soos garing, wol, ensovoorts) gemaak is.
Die ontstaan van die tekstielbedryf in Brittanje dateer terug na herders in die Skotse Hooglande. Voor die Industriële Revolusie was wol die primêre tekstielproduk wat in Brittanje geproduseer is. Tydens die Industriële Revolusie het katoenverwerking ‘n groot industrie in die Britse ekonomie geword. 4
Dinge het egter met ’n spoed vanaf die middel van die 18de eeu verander, want toe het mense met ’n paar slim uitvindsels vorendag gekom wat dinge aansienlik makliker gemaak het.
Tegnologiese verbeterings sluit in Hargreave se “Spinning Jenny” (’n ouderwetse spinmasjien) wat in 1770 gebou is. Die Boulton en Watt-stoomenjin het weer die gehalte van garing verbeter, asook die tyd wat dit geneem het om te produseer.
Richard Arkwright is alombekend vir sy waterraam. Voor sy uitvinding is draad en gare met die hand vervaardig. Dit was ‘n baie tydrowende en moeisame proses en in baie opsigte ondoeltreffend. Hy het besef dat as hy ‘n masjien kon vervaardig wat katoen in vesel of gare kon verander, hy baie geld sou maak.
Sommige spintoestelle het wel voor Arkwright se werk bestaan, soos die “Spinning Jenny”, maar die draad wat sy waterraam kon produseer, was aansienlik sterker.
In 1760 het Arkwright met die klokmaker John Kay saamgespan en teen die laat 1760’s het die hulle ‘n werkende masjien gehad wat in staat was om vier stringe katoengaring op dieselfde tyd te spin.
Eli Whitney het ’n katoenpluismeul (“Cotton Gin”) gemaak wat die katoen, nadat dit gepluk is, skoongemaak het. 1
In 1733 was daar nóg ’n uitvindsel – die skietspoel (“Flying Shuttle)” – wat weefwerk vergemaklik het.
Whitney was ’n vernuftige uitvinder, want hy het ook ’n masjien ontwikkel wat afdrukke van die individuele dele van ’n produk kon maak en hierdie dele kon vinnig deur enige werker aanmekaar gesit word. Sodoende kon goedere baie vinniger as gewoonlik gemaak geword en fabrieke het soos paddastoele opgeskiet. 1
Materiaal kon vinnig vervaardig word en minder tyd en menslike arbeid was nodig.
Masjiene net waar jy kyk!
Dit was nie lank nie of alle vorms van produksie het verbeter, so ook op plase. Baie mense het hul bestaan op plase gemaak, maar toe word masjiene uitgevind wat baie van hul werk oorgeneem het, soos ’n plaaswerktuig wat landerye kon omploeg.
Alle vervaardigde goedere moes natuurlik vervoer word, dus het die hele vervoerstelsel ook ’n transformasie ondergaan.
Richard Trevithick, ’n Britse uitvinder en ingenieur, het die eerste stoomlokomotief, The Puffing Devil, in 1801 ontwerp. Hierdie stoomlokomotief het nie op spore geloop nie, maar op paaie en kon tot soveel as ses mense vervoer – dus die wêreld se eerste passasierstrein! 5
Robert Fulton, ’n Amerikaanse ingenieur en uitvinder, voltooi in 1807 die wêreld se eerste kommersieel suksesvolle stoomboot – die North River Steamboat. Die sukses van sy stoomboot het rivierverkeer en handel op groot Amerikaanse riviere noemenswaardig verander. 6
Die Britse padnetwerk was aanvanklik primitief (eenvoudig), maar is uitgebrei en meer as 2 000 myl (sowat 3 218,6 km) se kanale was teen 1815 in Brittanje in gebruik.
Die Britse yster– en staalbedrywe het ook met rasse skrede gegroei en hulle kon baie produkte uitvoer, soos om wapens vir die Napoleontiese Oorloë (1803-1815) te voorsien.
George Stephenson, ’n Britse ingenieur, het in 1823 begin eksperimenteer met ’n stoomenjin op wiele en spore wat uiteindelik tot die spoor- en treinstelsel gelei het. Hy word tereg die vader van spoorweë genoem. 7
Verstedeliking
Teen die laat 1700’s was daar nie meer genoeg werk op die platteland nie en mense moes elders werk gaan soek. Só het verstedeliking posgevat. Baie mense het van klein dorpe en plase na die groter dorpe en stede getrek om werk te soek. Dit het weer allerlei gevolge gehad, want daar was nie vir almal werk en blyplek nie. Stede het ook uitgebrei en groter geword met wydverspreide armoede.
Lewensomstandighede was swak, want daar was nie genoeg skoon drinkwater en goeie sanitasie nie en daar was boonop erge lugbesoedeling. Die strate was boonop vuil en vol rommel. 1
’n Mens sou dink dat masjiene dinge makliker vir almal gemaak het, maar ongelukkig nie. Fabriekswerkers is deur groot uitdagings in die gesig gestaar. Masjiene het produksie vermeerder en dit het beteken dat produkte goedkoper was om te maak en te koop.
Howel die eienaars van fabrieke al ryker geword het, was die fabriekswerkers baie arm. Hulle het onder swak werksomstandighede gebuk gegaan en moes dikwels gevaarlike werk doen en lang ure werk – soms tussen 12 en 14 uur per dag!
En dit was nie net mans nie, maar ook vroue en kinders, selfs klein kinders.
Werkers se ongelukkigheid het tot opstande teen industrialisasie gelei. Die Luddiete, ’n 19de-eeuse groep wat hul naam geneem het van hul leier, ene Ned Ludd, het bekend geword vir hul gewelddadige weerstand teen die veranderinge in die tekstielbedryf.
In die dekades wat gevolg het, was daar groot frustrasie en ongelukkigheid oor die werk- en leefomstandighede en dit het tot die vorming van vakbonde gelei. Daar is ook nuwe wetgewing oor kinderarbeid en openbare gesondheidsregulasies ingestel om die lewe van mense te verbeter.
Wat van Suid-Afrika?
Soos industrialisasie na ander lande versprei het, het dit ook in Suid-Afrika ’n draai gemaak.
Met die ontdekking van diamante in 1867 en later goud in 1886, het baie dinge in die land verander en tot die minerale revolusie gelei. Die veranderings wat deur mynbou tot stand gebring is, het tot industrialisasie gelei. Dit het beteken dat allerlei nywerhede geskep en uitgebrei is. Soos elders in die wêreld het meganisasie plaasgevind en mense se werk is deur masjiene vervang.
Nie al die myners kon die masjiene en nuwe metodes bekostig nie en die gevolg daarvan was ’n monopolie deur die groot mynmaatskappye. Suid-Afrika het sommer gou-gou die grootste verskaffer van minerale in die wêreld geword. Ongelukkig het dit ook beteken dat Brittanje meer dele van die land wou beheer en hulle het besluit om groter dele van die land te annekseer. Dit het natuurlik later tot die Eerste Vryheidsoorlog en die Anglo-Boereoorlog gelei. 8
Woordbank
| radikaal | Heeltemal anders/verskillend, ingrypend, totaal verskillend. |
| toentertyd | Destyds, lank gelede. |
| annekseer | Besit neem van ’n gebied. |
| innovering | Nuwe dinge wat uitgedink of bekendgestel word, of waaraan veranderings aangebring word. |
| meganisasie | Die vervanging van menslike of dierlike werkkrag deur masjiene of tegniese hulpmiddels. |
| minerale | Dis stowwe wat natuurlik in die aardkors voorkom, soos diamante, goud, steenkool en uraan, en word vir verskeie gebruike gedelf. |
| monopolie | Dis die reg of beheer wat ’n maatskappye het om alleen met ’n sekere produk of in ’n sekere gebied handel te dryf. |
| revolusie | ’n Revolusie is ’n groot en belangrike ontwikkeling wat heeltemal anders is as enigiets wat dit voorafgegaan het. |
| vakbond | ’n Organisasie vir werkers (gewoonlik van ’n bepaalde bedryf) wat bestaan om hul belange te beskerm soos om hul werkomstandighede te probeer verbeter. |
| vervaardig | In groot hoeveelhede maak. |
| vakuum | Lugleegte, lugleë ruimte. |
| gekondenseerde | Verdig deur verdamping. |
Lees dié artikels om meer te leer
Kyk dié video’s om meer te wete te kom
Wat was die Industriële Revolusie?
Feite oor die revolusie
Uitvindsels wat die wêreld verander het
Die wêreld se eerste passasierstrein
Die wêreld se eerste stoomboot
Die vader van spoorweë
Richard Arkwright se waterraam
