Mosambiek

Die Republiek van Mosambiek, meestal bekend as Mosambiek, is ’n land aan die ooskus van Suider-Afrika. Dit grens aan Tanzanië in die noorde, Malawi en Zambië in die noordweste, Zimbabwe in die weste, Suid-Afrika en Eswatini (vroeër Swaziland genoem) in die suide en suidweste, en die Mosambiekkanaal en die Indiese Oseaan in die ooste.

Die land Mosambiek is vernoem na ’n eiland langs die kus wat eerste Mosambiek genoem was. Dié eiland is volgens oorlewering na Mussa al-Bik, ’n invloedryke Arabiese slawehandelaar, vernoem. ¹

Oorsig

Amptelike naam	Republiek van Mosambiek. Plaaslik: República de Moçambique (Portugees).
Engelse naam	Mozambique/Republic of Mozambique.
Ook/voorheen bekend as	Mosambiek.
Leier/s	President Filipe Nyusi (sedert 15 Januarie 2015). 1
Hoofstad	Maputo.
Grootste stad	Maputo (bevolking 1 191 613). 2
BBP (bruto binnelandse produk)	$17 851 491 428 (2022), groeikoers 4,15%. 3
BBP per capita	$581 (2022). 3
Bevolking (wêreldrang)	2024: 34 669 142 (48e). 2
Bevolkingsdigtheid	43 mense per km². 2
Regeringsvorm	Republiek met eenkamerstelsel. 4
Amptelike taal	Portugees.
Totale oppervlak (wêreldrang)	801 590km2 (36ste). 5
Geldeenheid	Mosambiekse metical (MZM), opgedeel in 100 sent.
Internet kode	.mz
Skakelkode	+258
Tydsone	GT +2
Byvoeglike naamwoord	Mosambiekse.
Inwoner	Mosambieker.

Geskiedenis

Die eerste inwoners van die gebied wat vandag as Mosambiek bekend staan, was waarskynlik Khoisan-groepe. Daar is egter te min bewyse vir argeoloë om definitiewe afleidings oor hulle te maak.

Bantoesprekers en handelaars langs die kus

Boere uit die Ystertydperk het tussen die 1ste en 5de eeu in die gebied ingetrek. ⁶ Hulle was deel van ’n groot suidwaartse migrasie van Bantoesprekende boere uit die wes-sentrale dele van Afrika. ⁷

Daar het gou groot koninkryke, soos Groot Zimbabwe, in die gebied ontstaan. Dié koninkryke was nie noodwendig in Mosambiek gesetel nie, maar het dele van Mosambiek ingesluit. ⁷

Rondom die jaar 1000 het handelaars van Somalië, Ethiopië, Egipte, Arabië, Persië en Indië by nedersettings langs die Mosambiekse kus begin aandoen om handel te dryf. ¹ Teen die 14de eeu het Swahili-sprekende groepe handelsposte langs die kus gebou. ⁶ Hulle het markte vir goud, koper, ivoor en slawe geskep. ⁷

Portugese kontak

In 1498 het die eerste Portugese ontdekkingsreisigers Oos-Afrika bereik. Portugese handelaars het gou die vroeëre handelaars verdryf en hul eie handelsposte gestig. Kort daarna het Portugese handelaars en prospekteerders die binneland ingetrek op soek na goud en slawe. Hulle het handelsposte al langs die Zambezirivier gestig.

Die Portugese het handel in die gebied vir die volgende twee eeue oorheers, maar ná 1700 het Arabiese handelaars vir ’n tydperk oorgeneem. In die 1800’s het die Britte en Franse ook begin betrokke raak. ⁶

Impak van slawehandel en vroeë staatvorming

Slawerny was van die vroegste tye af endemies. Portugese en Arabiese handelaars en plaaslike hoofmanne het slawe gekoop en verkoop. Slawe is meestal deur strooptogte op kleiner stamme verkry. ⁶

Teen die 18de eeu het die koop en verkoop van slawe verwoesting en konflik in die Mosambiekse binneland gesaai. Terselfdertyd het militêre groepe, soos die Jere en die Ndwandwe (later bekend as die Ngoni), uit die suide die gebied ingetrek en nog chaos gesaai. ’n Ndwandwe-groep onder koning Soshangane het in die eerste helfte van die 19de eeu uit Zoeloeland gevlug en die Gaza-ryk, ’n magtige staat in die suide van vandag se Mosambiek, geskep. ⁷

Portugese beheer kom terug

Teen die 1880’s het die Portugese weer hul mag begin uitbrei. Teen dié tyd het die Gaza-ryk se invloed verminder. ⁷ In die 1880’s is albei groepe gedwing om saam met die Britte permanente grense te trek, waarvolgens die gebied ’n Portugese invloedsfeer geword het. ⁸

Teen die begin van die 20ste eeu het Portugal beheer oor die gebied aan privaat maatskappye gegee. Dié maatskappye het die plaaslike mense én hulpbronne vir hul eie gewin uitgebuit. ⁶ Later het die Portugese regering weer mag teruggeneem, maar dit het nie juis ’n verskil aan die plaaslike bevolking gemaak nie. Die jare onder Portugese beheer, hetsy maatskappye of die regering, het gepaard gegaan met uitbuiting, dwangarbeid, hoë belasting, lae lone en Europese beheer oor die mees waardevolle grond.

Na die 1930’s het Portugal sy beheer oor die gebied gesentraliseer en Portugese setlaars na die gebied gelok. Die ekonomie het vinnig gegroei, maar dit was oorweldigend ten bate van die Portugese setlaars, en die plaaslike Afrikane is streng beheer. Ontevredenheid onder die plaaslike mense het toegeneem. ⁷

Stryd vir onafhanklikheid

Teen die 1950’s het bevrydingsgroepe gevorm wat vir Mosambiekse onafhanklikheid begin veg het. ⁶ Die belangrikste was die Mosambiekse Vryheidsfront (Frelimo), wat in 1962 onder leiding van Eduardo Mondlane gestig is. ⁷ Hulle was teen 1964 in ’n guerrillaoorlog met die Portugese gewikkel (betrokke). ⁶

Mondlane het in 1969 gesterf en die leierskap van Frelimo is deur Samora Machel oorgeneem. In 1974 het ’n staatsgreep in Portugal die deur oopgemaak vir Frelimo om beheer te neem. Teen 1975 het die meeste Portugese setlaars Mosambiek verlaat. ⁷

Mosambiek het op 25 Junie 1975 onafhanklik geword. ⁶ Machel was die eerste president. ⁷

Burgeroorlog

Frelimo was ’n kommunistiese organisasie en het die land as ʼn eenpartystaat regeer. In 1977 het ’n burgeroorlog tussen hulle en die antikommunistiese Mosambiekse Nasionale Bevrydingsbeweging (Renamo) uitgebreek. Laasgenoemde is deur die Suid-Afrikaanse regering en die wit regering in Rhodesië (vandag se Zimbabwe) gefinansier. ⁶

Dit was ’n bloedige burgeroorlog. Renamo het ’n beleid van ekonomiese sabotasie en terreur gevolg. ⁷ Die ekonomie en infrastruktuur het ineengestort. Omtrent ’n miljoen mense het gesterf en amper twee miljoen het na buurlande gevlug. ⁶

Frelimo se pogings om ’n kommunistiese ekonomiese stelsel in te stel, was boonop ’n ramp. ⁷ Die ekonomie is ook deur grootskaalse emigrasie, ekonomiese afhanklikheid van Suid-Afrika en droogtes gekniehalter. ¹

Samora Machel het in 1986 in ’n vliegtuigongeluk gesterf. Die nuwe president, Joaquim Chissano, het begin met kapitalistiese hervormings en vredesamesprekings met Renamo. ⁶

Die leiers van Frelimo en Renamo het uiteindelik in Oktober 1992 ’n vredestraktaat (ooreenkoms) onderteken. Frelimo het ingestem om demokrasie toe te laat, en Renamo om hul stryd te beëindig. ⁷

Situasie sedert 1994

Hierna was daar vir ’n wyle redelike politieke stabiliteit. In 2013 en 2015 het spanning tussen Renamo en Frelimo oorgekook, maar in 2019 is ’n ooreenkoms onderteken wat die situasie meer vreedsaam gemaak het. ⁷ Sedertdien is magsoorname kalm, maar daar is steeds aantygings van onreëlmatighede tydens verkiesings. ¹

Sedert 2017 voer ekstremistiese Moslemgroepe, wat deel is van die Islamitiese Staat, gewelddadige aanvalle op burgerlikes in die noordelike provinsie van Cabo Delgado uit. ⁸

Geografie

Mosambiek is die sestiende grootste land in Afrika, en is geleë in ’n lang strook langs die Indiese Oseaan. ⁵ Oppervlaksgewys is dit omtrent so groot soos Suid-Afrika sonder die Noord-Kaap. ⁹

Landskap

Die Zambezirivier deel Mosambiek in twee geografiese gebiede:

• Die gebied noord van die Zambezirivier is op ’n plato geleë, met ’n klein kusvlakte wat deur koraalriwwe omring word. In die binneland eindig dit in die massiewe bergpieke van die Groot Skeurvallei.
• Die suidelike helfte is ’n wye savanne-kusvlakte, wat deur die valleie van verskeie riviere, die belangrikste waarvan die Limpoporivier, gekruis word. ⁸

Mosambiek se kuslyn is ongeveer 2 470 km lank. Mosambiek het drie belangrike hawens: Beira, Maputo en Nacala. ¹

Die hoogste punt in Mosambiek is Monte Binga in die Chimanimani-bergreeks, wat 2 436 m bo seevlak uitstyg. ⁷

Buiten die Zambezirivier is die Limpoporivier in die suide die ander vername rivier in Mosambiek.

In die noorde deel Mosambiek die Njassameer (of Malawimeer) met Malawi en Tanzanië. ¹

Klimaat

Mosambiek is in die Suidelike Halfrond geleë en het ’n tropiese klimaat. Die reënseisoen is vanaf Oktober tot Maart, en die droë seisoen vanaf April tot September. ⁶ Die klimaat verskil skerp tussen die verskillende gebiede. Die noorde en die kusvlakte is bedompig en warm, en dit reën meer daar. Die suidelike binneland en die weste is droog, en dele selfs woestynagtig. ⁷

Mosambiek word deur droogtes getref. Siklone en oorstromings teister gereeld die sentrale en suidelike provinsies. ¹

Omgewingsprobleme en gevare

Mosambiek het probleme soos verwoestyning, gronderosie, ontbossing, en besoedeling van riviere as gevolg van mynboubedrywighede en ander menslike aktiwiteite. Stroop van wilde diere, veral olifante vir ivoor, is ook ’n probleem.

Natuurlike bedreigings sluit hewige droogtes, verwoestende siklone en oorstromings in die sentrale en suidelike provinsies in. ¹

Landmerke

Mosambiekeiland, ’n eiland langs die kus met ’n gefortifiseerde stad uit die 16de eeu, is ’n Unesco-Wêrelderfenisterrein. ¹⁰

Regering

Mosambiek is ʼn unitêre presidensiële grondwetlike republiek.

Regeringstrukture

Mosambiek se grondwet is in 1990 aanvaar en maak voorsiening vir die skeiding van magte tussen die uitvoerende, wetgewende en regsprekende takke van die regering. ⁶

Die uitvoerende gesag is in die hande van die president, wat vir hoogstens twee vyfjaartermyne mag dien. Die president stel die eerste minister en die kabinet aan. ¹

Mosambiek se parlement bestaan uit een huis wat 250 lede het. ¹ Die lede word vir vyfjaartermyne verkies. Beide die president en die parlementslede word direk deur algemene stemreg verkies. ⁷

Administratief word Mosambiek in 10 provinsies opgedeel, met die hoofstad wat as provinsie tel. ⁶

Politieke partye

Die vernaamste politieke partye in Mosambiek is:

• Mosambiekse Vryheidsfront (Frelimo), tans die party aan bewind.
• Demokratiese Beweging van Mosambiek (MDM).
• Mosambiekse Nasionale Bevrydingsbeweging (Renamo). ¹

Buitelandse verdrae

Mosambiek is lid van die Verenigde Nasies (VN), Afrika-Unie (AU), Statebond, Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SAOG), Organisasie vir Islamitiese Samewerking, ¹¹ en stigterslid van die Gemeenskap van Portugese Lande (CPLC). ⁶

Ekonomie

Mosambiek is ’n lae-inkomsteland. Hoewel die land ryk is aan natuurlike hulpbronne, het burgeroorlog, droogtes en kommunisme ekonomiese ontwikkeling tot in die 1990’s teruggehou. Ná kommunisme in die laat 1980’s verwerp is en ’n vryemarkekonomie toegelaat is, ¹ het die ekonomie begin groei. Dit was egter uiters ongelyk. Mosambiek is een van die armste lande in die wêreld, ⁶ met ’n armoedesyfer van 46%. ¹

Daar is enorme verskille tussen die meer ontwikkelde suide en die minder ontwikkelde noorde, en die ryker stede en armer platteland. ¹² Ernstige voedseltekorte, veral in die noorde van Mosambiek, raak om en by 1,8 miljoen mense. ¹

Vandag word ekonomiese groei verhinder deur natuurrampe soos droogtes, aardbewings en oorstromings, ⁷ siektes, hoë bevolkingsgroei, ongelykheid, regeringskuld, inflasie, korrupsie en Islamitiese terrorisme.

Ekonomiese bedrywighede

Mosambiek se grootste sektor is landbou, wat aan vier vyfdes van die arbeidsmag werk bied. ⁷ Meer as 55% van die oppervlak word deur landboubedrywighede opgeneem. Daarvan is die meerderheid vir weiding. ¹ Daar is ook beduidende bosbou- en visserybedrywighede. ⁷ Die belangrikste gewasse wat in Mosambiek verbou word, is suikerriet, kassawe, en mielies, asook melk en piesangs.

Mosambiek se natuurlike hulpbronne sluit steenkool, titaan, natuurlike gas, hidroëlektrisiteit en tantaal in. ¹

Die vernaamste nywerheidsektor is aluminium. ⁷ Petroleumprodukte, chemikalieë, tekstiele en sement word ook hier vervaardig. ¹

Mosambiek het ’n groeiende toerismesektor, veral mense wat die eindelose wit strande besoek. ⁷

Invoer en uitvoer

Mosambiek se vernaamste handelsvennote is Suid-Afrika, Indië en China. Produkte wat Mosambiek uitvoer is steenkool, aluminium, goud, natuurlike gas en elektrisiteit. Die grootste invoere is geraffineerde petroleum, chroom en yster. ¹

Mense

Mosambiek se inheemse bevolking is ’n mengelmoes van etnisiteit en taal.

Etniese groepe en taal

Tot 96% van die bevolking is afkomstig van Bantoesprekende groepe. ⁶ Die grootste etniese groepe is die Makua (of Makhuwa) of Makua-Lomwe, wat meestal in die noorde woon. ¹ Ander groepe sluit in die Tsonga, Sena, Ndau/Shona, Chopi en Chewa. ⁷

Mosambiek se amptelike taal is Portugees. ¹¹ Dit is die moedertaal van omtrent 10% van die bevolking, ⁶ en die omgangstaal van bykans 40%. Die grootste inheemse tale is Makua en Chilomwe, wat die moedertale van 50% van die bevolking is. Die res van die bevolking praat ander Bantoetale soos Tsonga, Njanja (Nyanya) en Sena. Tale soos Swahili word met buurlande gedeel. ⁷

Opvoeding

Nagenoeg 63% van Mosambiek se bevolking is geletterd. ⁸

Skoolopvoeding is verpligtend, maar baie kinders woon weens familieverpligtinge nie skool by nie. Voltooiingsvlakke is ook swak. ⁶ Die burgeroorlog het die gehalte van onderwys verswak, en die land sukkel om genoeg onderwysers op te lei. ⁸

Zambië het verskeie kolleges, en tersiêre opvoeding word verskaf deur die Eduardo Mondlane Universiteit in Maputo. ⁷

Demografie en bevolkingsverspreiding

Demografiese gegewens:

• Lewensverwagting: 62,4 jaar.
• Fertiliteitsvlak: 4,5 geboortes per vrou per jaar.
• Mediane ouderdom: 17 jaar.
• Kindersterftesyfer (sterftes onder eenjarige ouderdom): 49,2 per 1 000 geboortes.
• Sterftes onder vyf jaar oud: 65,3 per 1 000 geboortes. ¹³

Sowat 40% van die bevolking bly in stedelike gebiede. ² Die res van die land is redelik yl bevolk. ¹ Mense woon hoofsaaklik in drie gebiede:

• Aan die suidelike kus tussen Maputo en Inhambane;
• In die sentrale dele tussen Beira en Chimoio langs die Zambezirivier; en
• In en rondom die noordelike stede Nampula, Cidade de Nacala en Pemba. ¹

Die ontvolking van die platteland en migrasie na stedelike en kusgebiede skep probleme. Emigrasie na Suid-Afrika ontneem ook die land van geskoolde en kundige werkers.

Siektes en ander probleme

Mosambiek se lae lewensverwagting is onder meer as gevolg van siektes soos MIV/vigs, skistosomiase en hepatitis A. ¹

Geloof

Omtrent 56% van die bevolking is Christene, 18% Moslems, en 26% behoort aan ander gelowe. ⁶

Kultuur en sport

Mosambiek is ’n diverse land, en kunstradisies, musiek en kleredrag verskil van gebied tot gebied. Die bekendste kunsstyl is die houtbeelde en maskers van die Makonde in die noorde. Musiek is ’n kombinasie van Westerse en inheemse invloede. In die stede is daar ‘n sterk Westerse invloed, maar op die platteland leef baie mense steeds op tradisionele wyses. Hierdie groepe is gewoonlik konserwatief. ⁷

Mosambiek se gunstelingsport is sokker. Ander gewilde sportsoorte is atletiek en basketbal. ⁷ Mosambiek neem sedert 1980 aan die Olimpiese Spele deel. Die land se enigste Olimpiese medaljewenner tot op hede was Maria Mutola, wat in 1996 die brons- en in 2000 die goue medalje in die 800 m vir vroue gewen het. ¹⁴

Simbole

Mosambiek het die volgende nasionale simbole:

• Vlag: Groen verteenwoordig die land se rykdom, wit vrede, swart die kontinent van Afrika, geel die land se minerale, en rooi die stryd vir onafhanklikheid. Die geweer simboliseer verdediging en waaksaamheid, die skoffel verwys na landboubedrywighede, die oop boek na opvoeding, en die ster na Marxisme en internasionalisme.
• Nasionale kleure: Groen, swart, geel, rooi, wit.
• Volkslied: Pátria Amada (Geliefde vaderland). ¹

Woordbank

aantygings	Beskuldiging.
AU	(Afrika-unie) Van die 55 state van Afrika, met die doel om samewerking te bevorder.
argeoloë	’n Argeoloog is ’n oudheidkenner/oudheidkundige/oudheidnavorser.
BBP	(bruto binnelandse produk) Manier om die grootte van die ekonomie te meet. Dit is basies die waarde van alle produkte en dienste wat in ’n jaar binne ’n land geproduseer word.
beduidende	Betekenisvolle.
burgerlikes	Lid van ʼn staat/stad. Niemilitêr; siviel.
burgeroorlog	Oorlog tussen burgers van dieselfde staat.
chaos	As iets ’n deurmekaarspul is.
chemikalieë	Stof wat verkry of gebruik word in chemiese reaksies.
chroom	’n Harde silwerwit metaal.
demokratiese bestel	’n Regeringsbewind/beleid wat gekenmerk word deur vryheid van spraak, van die individu, van die reg en van die media.
diverse	Uiteenlopend/veelsydig; verskillend, veelsoortig.
dwangarbeid	Wanneer iemand gedwing word om werk te doen (gewoonlik word dit gebruik om werk wat in ʼn gevangenis gedoen word, te beskryf).
eenkamerstelsel	Wanneer die wetgewende gesag of parlement van ’n land uit een huis bestaan.
ekstremistiese	Wat baie ver weg is van wat die meeste mense glo, dink of doen.
emigrasie	Verlating van jou eie land om in ’n ander land te gaan woon; landverhuising.
endemies	Beperk tot ʼn bepaalde streek of gebied. ʼn Siekte kom dus in ʼn bepaalde gebied voor.
etnisiteit	Volkekundige verwantskap/eiesoortigheid.
fertiliteitsvlak	Die vrugbaarheid van vroue, met ander woorde aan hoeveel kinders hulle geboorte gee.
gefortifiseerde	Van forte/vestings voorsien; met forte versterk.
gekniehalter	Benadeel; verhinder; belemmer.
geletterd	Om te kan lees en skryf.
CPLC	(Gemeenskap van Portugese Lande) Organisasie wat samewerking tussen Portugees-sprekende lande bevorder.
geografiese	Wat verwys na geografie wat kyk na die ruimtelike verband tussen mense, plekke en die aarde.
geraffineerde petroleum	Gesuiwerde petroleum.
gesetel	Plek waar die middelpunt van jou mag is.
geskoolde	Iemand wat opgelei is en dus kennis en ervaring het.
groeikoers	Die persentasie waarmee die ekonomie elke jaar groei, met ander woorde groter word.
gronderosie	Wegvreet/wegkalwe/verweer van grond deur byvoorbeeld wind en water.
grondwetlike	Iets wat ’n grondwet het, met ander woorde die reëls wat bepaal hoe ’n staat regeer word, hoe magte verdeel word en watter regte burgers besit.
Groot Skeurvallei	Vallei in Oos-Afrika met styl wande wat deur insinking van die aardkors gevorm word.
guerrillaoorlog	Oorlog wat meestal gevoer word deur klein groepies by wyse van strooptogte op verbindingsweë, sabotasie, hinderlae op moeilik begaanbare terrein, ens.; onkonvensionele wyse van oorlogvoering.
hepatitis A	Ontsteking van die lewer.
hidroëlektrisiteit	Waterkrag wat gebruik word om elektrisiteit op te wek.
hulpbronne	Enigiets wat tot hulp van die mens is.
inflasie	Die styging van lewenskoste en pryse as gevolg daarvan dat geld se waarde verminder.
infrastruktuur	Die basiese strukture en stelsels wat ’n land of organisasie nodig het om behoorlik te funksioneer, byvoorbeeld paaie, ’n spoornetwerk, banke, ens.
internasionalisme	Politieke idee dat die idee van lande en rasse minder belangrik is, en dat almal op aarde eerder moet saamwerk.
invloedsfeer	’n Territoriale gebied waarbinne die politieke invloed of die belange van een volk min of meer voorop gestel word.
Islamitiese Staat	Radikale Islamitiese groep wat deur terrorisme hul doelwit van uitwissing van nie-Moslems wil bereik.
kabinet	Al die ministers wat saam die regering van die land vorm.
kapitalistiese	’n Ekonomiese stelsel wat op private besit, belegging en mededinging gegrond is en waar die staat nie veel beheer het nie. Die geld en besittings is dus in private besit.
kassawe	Plant met wortels wat eetbaar is; ook maniok genoem.
kommunistiese	’n Regeringstelsel waarin die staat die eienaar van al die belangrike nywerhede is en die volk se ekonomiese, maatskaplike en kulturele lewe beheer.
konflik	Stryd/botsing/rusie tussen mense/groepe/partye/lande.
konserwatief	Wat nie hou van verandering of nuwe idees nie; behoudend.
kontinent	Vasteland.
koraalriwwe	Rotsbanke in die see wat gevorm word deur die groei en afsetting van koraal, ’n harde stof wat in die see gevorm word uit massas skulpe van baie klein seediere, gewoonlik oranje of rooi van kleur.
korrupsie	Oneerlike optrede om jouself of ’n ander te bevoordeel; die gebruikmaak van omkoping of die meedoen daaraan.
kundige	Met baie/voldoende kennis.
magsoorname	Wanneer politieke mag aan nuwe groepe oorgegee word.
Marxisme	Leer van Karl Marx (1818-1883), grondlegger van die revolusionêre sosialisme wat ten doel het om private eiendom deur gemeenskaplike besit te vervang en ’n klaslose maatskappy tot stand te bring.
mediane ouderdom	Die ouderdom wat in die middel van ʼn geordende datastel voorkom, met ander woorde daar is presies ewe veel mense ouer en jonger as hierdie ouderdom.
migrasie	Om van een gebied na ʼn ander te beweeg/trek.
omgangstaal	Die taal wat deur mense wat verskillende moedertale het, gepraat word.
onreëlmatighede	Wanneer daar nie volgens die reëls opgetree word nie.
ontvolking	Wanneer die inwoners uit ’n gebied trek of verdwyn.
Organisasie vir Islamitiese Samewerking	Organisasie wat poog om die belange van die Moslemwêreld te beskerm.
parlement	Dis ’n liggaam in ’n demokratiese bestel wat wette maak.
per capita	Per persoon.
plato	Plat, hoogliggende streek, hoogland, tafelland.
prospekteerders	Persone wat (as beroep) oral op plekke en in die aardlae rondsoek na ertse, minerale of edelgesteentes.
regsprekende	Tak van die regering wat met howe te doen het.
republiek	’n Regeringsvorm waarby die oppergesag berus by stemgeregtigde burgers.
revolusionêre	Baie anders as die bestaande.
sabotasie	Doelbewuste beskadiging van eiendom.
savanne	Grasvlakte, ook bontveld genoem.
sektor	’n Afdeling of gebied van iets.
setlaars	Iemand wat van ’n ander gebied af kom om in ’n bepaalde gebied te kom woon.
siklone	’n Sirkelvormige storm wat oor warm oseane ontwikkel. As dit land tref, dan word hewige reënval en winde ervaar.
simboliseer	’n Voorwerp of teken wat iets voorstel of iets beteken.
skistosomiase	Parasitiese siektes wat mense aantas.
skoffel	Werktuig waarmee grond losgewoel of onkruid mee uitgewerk/uitgekap kan word. Ook genoem skoffelpik, skoffelgraaf.
sosialisme	Die idee van ’n samelewing wat privaat besit wil afskaf en alle inwoners/burgers aan mekaar wil gelykstel.
staatsgreep	’n Aanval op ’n land se regering waar die beheer oor die staat met geweld oorgeneem word; gewoonlik deur die land se weermag of ander militêre magte uitgevoer.
Statebond	Vereniging van state tot ʼn bond van so ʼn aard dat elke staat grotendeels selfstandig bly; federasie; gemenebes.
stroop	In hierdie geval die afsny/steel van olifanttande om ten duurste te verkoop.
strooptogte	Dit word gewoonlik gebruik wanneer ’n land se vyande die land binnekom en daar ’n strooptog (diefstal/rooftog) uitvoer.
SAOG	(Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap Organisasie) Van 16 lande in Suider-Afrika wat groei en ontwikkeling bevorder deur samewerking tussen lidlande aan te moedig.
tantaal	Rekbare wit metaal.
teister	Bedreig, verniel, swaar beskadig, verwoes.
tekstiele	Materiaal wat gespin en geweef is.
terreur	Skrikaanjaging/intimidasie deur dade van geweld; gesamentlike dade deur terroriste gepleeg.
tersiêre	Opvoeding ná skool by akademiese instelling soos ’n universiteit.
titaan	Wit, glansende metaal.
tradisionele	Betreffende tradisies wat van geslag tot geslag oorgelewer word.
tropiese	Uiters warm landstreke rondom die ewenaar – tussen die Kreefte- en Steenbokskeerkring. Die trope sluit in die ewenaar en dele van Noord-Amerika, Suid-Amerika, Afrika, Asië en Australië.
uitgebuit	Wanneer jy op onregverdige wyse voordeel uit iemand of iets wil put.
uitvoerende	Die tak van die regering wat gewoonlik die president en ministers insluit, wat take moet uitvoer wat met die bestuur van die land te doen het.
unitêre	In ’n unitêre land behoort alle mag aan die nasionale regering, teenoor ’n federale land waar verskillende gebiede (soos state) ook mag het.
verwoestyning	Wanneer ’n stuk land wat nie voorheen ʼn woestyn was nie, ’n woestyn word.
vredestraktaat	Verdrag wat aan die einde van ’n oorlog onderteken word.
vryemark	Waar mense met mekaar mag meeding en ondernemings en eiendom mag besit.
waaksaamheid	Om aandag te gee en versigtig dop te hou om seker te maak dat alles reg verloop.
Westerse	Van die Weste, gewoonlik mense van Europa en Noord-Amerika.
wetgewende	Die tak van die regering wat wette maak.
wyle	ʼn Rukkie.

Lees dié artikels om meer te leer

• Interessante feite oor Mosambiek
• Mosambiek se regeringswebtuiste
• Leer hier oor Mosambiek
• Mosambiek se hoofstad is Maputo

Kyk dié video’s om meer te wete te kom

Leer meer oor Mosambiek

Maputo, hoofstad van Mosambiek

Feite oor Mosambiek en Mosambiekeiland

Hoe tel mens van 1-10 in Portugees?

Só klink die volkslied van Mosambiek