Stephan Bouwer

Eers was net die water koud

wat uit die warmwaterkraan gekom het

sodat my pa nie kon skeer nie

Maar toe wou die oond nie warm word

toe ma wou soetkoekies bak nie

Na twee uur het my gefrustreerde suster

met nat hare en krulpenne

onder die droër uitgeklim

Toe het ek die gordyne oopgetrek

om te sien wat aangaan:

 

’n Stalagtiet van ys het van die son afgehang

tot op die aarde. ¹

Dié gedig word “Koue oorlog” genoem en is deur Stephan Bouwer, ’n Afrikaanse digter, akteur, dramaturg, TV- en verhoogregisseur en resensent geskryf.

Bouwer (1948-1999) word as ’n baanbreker op vele gebiede beskou, want hy was vir baie eerstes verantwoordelik.

Daar was byvoorbeeld werke wat voorheen nie op Afrikaanse televisie gesien is nie en wat hy vir die eerste keer op ons kassies gekry het. Dit was klassieke werke van onder andere George Bernard Shaw, Anton Tsjechof en Henrik Ibsen, kontemporêre werke van onder andere Peter Shaffer, Ugo Betti, en Pavel Kohout, en werke van plaaslike dramaturge en skrywers soos Hennie Aucamp, Chris Barnard, Henriëtte Grové en Karel Schoeman vir Afrikaanse TV-gehore toeganklik gemaak het.

Suid-Afrika het in die jare sewentig en tagtig ’n Musiek-en-liriekbeweging ervaar. Hierdie beweging was ’n tyd toe Afrikaanse sangers, soos Anton Goosen, Jannie du Toit, Laurika Rauch, Mynie Grové en Clarabelle van Niekerk, baie goeie musiek in Afrikaans geskep het. Bouwer word as een van die voorlopers van dié beweging gesien.

Hy het baie eerstes vir die eerste keer in Suid-Afrika op die planke gebring, soos Nederlandse kabaret met die 1988-vertoning Van Berlyn tot Bapsfontein.

Bouer het glo reeds as tiener gedig en het in sy leeftyd vier digbundels gepubliseer. Hy was weer eens ’n baanbreker toe sy digbundel Portrette, Private dele & Kanttekeninge in 1980 gepubliseer is. Die bundel was ’n eerste in Afrikaans om homoseksualiteit as tema te gebruik en dit het die weg vir ander digters gebaan om ook (in ’n tyd toe dit ongekend was) daaroor te dig.

Bouwer is bekend vir sy gedigte oor die liefde, reis en ook vir sy sogenaamde “kletsverse”. Dit is omdat hy in gewone taal gedig het, wat toeganklike poësie genoem is.

Nog iets waarvoor Bouwer se gedigte bekend is, is vir die skerp satire. Hy het byvoorbeeld gespot met hoe die destydse Afrikaanse nasionaliste geleef het en ook met die wêreld van akteurs en aktrises. [Lees hier oor nasionalisme.] Die dood is nog ’n tema wat dikwels in sy werk voorgekom het en daar was veral in sy laaste bundel, Sirene van bloeisels, verwysings na vriende en familie wat weens siekte of selfdood gesterf het. ²

Wie was Stephan Bouwer?

Stephan Bouwer is as Johannes Stephanus Bouwer op 8 Augustus 1948 in Pretoria gebore. Hy was ’n kranige atleet op skool en het Noord-Transvaalse kleure in atletiek verwerf. Hy het in 1966 matriek aan die Hoërskool Menlopark in Pretoria voltooi.

Hy het daarna vir ’n BA-graad met dramakunde, Afrikaans en Engels as hoofvakke by die Universiteit van Pretoria ingeskryf. Hy het dié graad in 1969 voltooi en in die daaropvolgende jaar ’n lisensiaat in spraakopleiding en toneelkuns (OLST) aan die Universiteit van Suid-Afrika asook die Licentiate in the Theory and Practice of Speech (LTCL) aan die Trinity College of Music in Londen voltooi. Hy het ook in 1971 ’n honneursgraad in dramakunde met lof aan die Universiteit van Pretoria verwerf en die daaropvolgende jaar ’n MA-graad in dramakunde voltooi. Laasgenoemde was met ’n verhandeling getiteld “Vrouepersone in die dramas van Tennessee Williams”. Terwyl hy met hierdie nagraadse studies besig was, was hy ’n tydelike onderwyser by onder meer Waterkloof House Preparatory School en Laerskool Pretoria-Oos.

Truk was in daardie jare die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste en het verskeie opvoerings aangebied. Bouwer het van 1968 tot 1972 in van hul vertonings as akteur opgetree. Een van die vertonings was As ons twee eers getroud is waarin hy die hoofrol vertolk het.

Hy het in 1972 ’n studiebeurs van die Belgiese regering gekry om in België navorsing oor dramakuns, rolprentkuns en Nederlandse/Vlaamse poësie te doen.

Met sy terugkeer na Suid-Afrika, het hy ’n dramaregisseur by die SAUK-TV geword en was 14 jaar in dié pos. Hy was in daardie tyd vir die regie van meer as 60 produksies verantwoordelik.

Bouwer was ook van 1988 tot 1997 ’n lektor in die departement kommunikasieleer aan die destydse Randse Afrikaanse Universiteit (RAU) – vandag die Universiteit van Johannesburg.

Hy het daarna as ’n vryskutregisseur vir TV-produksies opgetree. As ’n mens vryskutwerk doen, is jy nie permanent aangestel nie en word slegs betaal vir die werk wat jy doen. Hy het ook intussen artikels en resensies vir koerante en tydskrifte, soos vir Die Vaderland, Beeld, Rapport, De Kat en Insig geskryf.

Bouwer is op 8 Julie 1999 in Johannesburg oorlede. ²

Bouwer as akteur

Hy het opgetree in onder meer Die drie Van der Walts, Die dans van die reier,  As ons twee eers getroud is, Die hand vol vere (1971), Of Mice and Men en Oedipus. ³

As regisseur

• Radioverwerkings: Die verhaal van die wit lyster (Alphonse Daudet), ’n Klavier in die gras (Françoise Sagan) en Die leier van sy mense (John Steinbeck).
• Regie van operas se videoproduksies: Die medium (Menotti) en Carmen (Georges Bizet).
• Regie van verhoogproduksies: The Human Voice (Jean Cocteau), Gianni Schicchi (Giancomo Puccini), Charley’s Aunt (Robert Bolt), A man for All Seasons (Brandon Thomas), Skadu’s teen die muur (Koos du Plessis), Inkleurboek vir twee (P.G. du Plessis); Mirakel (Reza de Wet), Kort voor lank (Hennie Aucamp); en die Duitse kabaret Brecht/Eisler (Hanns Eisler) – ’n eenvrouvertoning deur Marie du Toit.
• Regie, verwerking, draaiboek en/of vertaling: Liesbeth slaap uit (Hennie Aucamp), La musica (Marguerite Duras), Juffrou Julia (August Strindberg) en Die dame met die kamelias (Alexandre Dumas).
• Regie van TV-reekse: Meulenhof se mense (Linda Joubert/Henriëtte Grové), Dokter, Dokter (Kobus Louw), Drama, Drama (Kobus Louw), Umtinzini Spa (Kobus Louw), Die voortreflike familie Smit (Anna M. Louw) en Huisjakker (Leon van Nierop).
• Regie van videoproduksies: Liefdesverse, Kersverse en Fyn net van die woord.

As digter, dramaturg en skrywer

• Digbundels: So sal ons uitpasseer (1969), Soldag (1973), Portrette, Private dele & Kanttekeninge (1980) en Sirene van bloeisels (2000
• Dramateks: Die Brummers hou bruilof (1970), Die Terugkeer van Mej. du Buisson en die kabaret Kort voor lank.
• Kortverhale in bloemlesings: soos in die versamelbundel Blommetjie gedenk aan my (1978) en Japtrap (1979), en in literêre tydskrifte soos Standpunte, Contrast, Tydskrif vir Letterkunde en Ensovoort.
• Gedigte in bloemlesings:

Bloemlesing	Gedigte opneem
Groot Verseboek (saamgestel deur D.J. Opperman) (1983)	“Koue oorlog” “Graham Greene” “Vandag sweer ek jou af” “Epistel i/s J.M.”
Poskaarte (saamgestel deur Ronel Foster en Louise Viljoen) (1997)	“Waarom sal ek skryf van die wêreld” “Keersy” “hy is toe terug na sy ou”
Die Afrikaanse poësie in duisende en enkele gedigte (saamgestel deur Gerrit Komrij) (1999)	“Terugflits” “Koue oorlog” “Epistel” “Notas gemaak by ’n geslotebaantelevisie-demonstrasie” “Exit” “Broeikas” “Die boekstutte op die kaggelrak …” “Vannag is die bed weer in ’n kryt verander …”
Groot Verseboek 2000 (saamgestel deur André P. Brink) (2000)	“Koue oorlog” “Graham Greene” “Vandag sweer ek jou af” “Epistel i/s J.M.”

Woordbank

baanbreker	Iemand wat ’n pionier is en nuwe terreine ontsluit.
digbundels	Boeke waarin versamelings gedigte verskyn.
dramaturge	Iemand wat toneelstukke skryf.
homoseksualiteit	Verhoudings tussen mense van dieselfde geslag.
honneursgraad	Dis ’n akademiese graad wat ’n mens ná ’n baccalaureus-graad kan doen.
kabaret	’n Uitvoering wat gewoonlik laataand plaasvind en waarin daar gesing en gedans word.
klassieke	Deel van ’n tradisionele styl.
kontemporêre	Hedendaags.
kranige	Baie goeie.
lektor	Iemand wat by ’n universiteit (of soortgelyke instelling) klasgee.
lirieke	Die woorde van liedjies.
lisensiaat	Sertifikaat wat ’n mens kry as jy ’n gevorderde eksamen aflê.
luisterlied	’n Lied waarin die inhoud van die woorde beklemtoon word.
nagraadse studies	Studies wat ’n mens ná voltooiing van jou eerste graad kan doen.
nasionaliste	Lede van die Nasionale Party/mense met ’n diep liefde en trots vir hul vaderland.
ongekend	Buitengewoon.
poësie	digkuns
regie	Leiding by die opname van ’n uitvoering neem.
resensent	Dis iemand wat ’n opvoering, boek of kunswerk beoordeel en dan daaroor verslag lewer.
regisseur	Iemand wat toneelspelers afrig.
satire	Dit is wanneer iets bespotlik voorgestel word, soos mense se probleme of dwaashede.
tema	Onderwerp.
toeganklike	Maklik om te verstaan.
getoonset	Wanneer daar musiek by woorde gevoeg word, dit word dus in ’n liedjie verander.
voorlopers	Pioniers, mense wat die leiding neem op ’n terrein.

Lees die volgende artikels om meer oor Bouwer en gedigte te leer

• Inligting oor Bouwer
• Hier is die woorde van “Die mense wat ek liefhet”
• Wat is digkuns?
• As jy graag nog Afrikaanse gedigte wil lees

Kyk na hierdie video’s om meer oor Bouwer te leer

Luister na die “Mense wat ek liefhet”

’n Ou Afrikaanse rolprent wat Bouwer geregisseer het