Vinnige feite
- Die Universiteit van die Vrystaat hou sedert 2013 jaarliks ’n Bram Fischer-gedenklesing. Die eerste een is deur sy twee dogters, Ilse Wilson en Ruth Rice, bygewoon. 8
- Swart mense het dikwels by die Fischers se huis kom swem omdat hulle in daardie jare nie by openbare swembaddens toegelaat was nie.
- Ná die eerste demokratiese verkiesing en nadat die nuwe bestel ingetree het, is Bram Fischer op verskeie maniere vereer. Die Universiteit Stellenbosch, byvoorbeeld, het aan hom ’n eredoktorsgraad vir sy bydrae tot die Suid-Afrikaanse demokrasie toegeken. Daar is ook strate en selfs ’n lughawe na hom vernoem.
- Die fliek An Act of Defiance gaan oor die Rivonia-verhoor en gee ’n mens insig in die Fischer-paartjie se lewe.
- Ná die val van apartheid het Fischer se dogters, Ilse Wilson en Ruth Rice, aansoek gedoen dat hul pa se naam weer op die rol van advokate geplaas kon word. In Oktober 2002 het ’n volle regbank beslis dat sy naam weer op die rol geplaas moes word. Dit was 40 jaar nadat hy van die rol geskrap was.
- Sy seun, Paul, is in 1971 oorlede toe Fischer in die tronk was en hy was nie toegelaat om die diens by te woon nie. 9
- Die voormalige staatspresident Nelson Mandela was ’n vriend van Bram Fischer. Hy het gesê: “As ’n Afrikaner verander, verander hy totaal en al en hy word ’n regte vriend. Dit was my ervaring, selfs toe ek agter tralies was, waar ek sterk vriendskappe met Afrikaanse bewaarders gevorm het. Bram het daardie tipe Afrikaner versinnebeeld.”
As ’n mens na Bram Fischer se agtergrond kyk, is dit nogal merkwaardig om te dink dat juis hy, wat uit ’n stoere, konserwatiewe Afrikaanse familie kom, in ’n tyd wat dit heeltemal ongehoord was, teen apartheid geveg het. Dit was ook Fischer, eens op ’n tyd ’n vurige nasionalis, wat tydens die Rivonia-verhoor ’n groot rol daarin gespeel het om ANC-leiers van die doodstraf te red.
Vormingsjare
Abram (Bram) Fischer is op 23 April 1908 in Bloemfontein in die destydse Oranje-Vrystaat (vandag Vrystaat) gebore. Die Fischers was ’n vooraanstaande Afrikaanse familie. Sy pa se naam was Percy Ulrich, ’n regsgeleerde, wat later ’n Vrystaatse regter geword het. Sy oupa aan vaderskant was Abram Fischer, ’n politikus met ’n konserwatiewe uitkyk en wat van 1907 tot 1910 die eerste minister van die Oranjerivierkolonie was. Bram Fischer se ouma was Skots en sy ma, Ella Fichardt, was ook Engelssprekend. Bram is dus in beide Engels en Afrikaans grootgemaak, maar het homself altyd as ’n Afrikaner beskou. 1
Hy het sy skooljare aan die Grey College in Bloemfontein deurgebring en dit is waar sy mentor, Leo Marquard, ’n groot invloed op hom uitgeoefen het. Marquard het Fischer by ’n studenteraad, wat uit wit én swart studente bestaan het, betrek.
Fischer moes daar vir die eerste keer in sy lewe ’n swart mens se hand skud. Vandag is dit moeilik om te glo, maar dit was vir hom ’n ontstellende ding om te doen en het by hom ’n kopskuif veroorsaak, want hoekom was dit so vreemd as almal eintlik net mense is? Hy het besef dat hy vir baie jare op ’n sekere manier geleer is, maar dat dit nie noodwendig reg was nie en dat ware vriendskap oor kleur- en rassegrense kán plaasvind as bevooroordeeldheid (’n ongegronde mening) oorbrug word.
Fischer het ná skool regte by die Grey Universiteitskollege gestudeer. 2 (Dis vandag die Universiteit van die Vrystaat).
Hy het in tennis en rugby uitgeblink en het selfs die OVS as skrumskakel teen die All Blacks verteenwoordig. Hy het selfs in Engeland rugby gespeel. Hy kon moontlik baie ver as rugbyspeler gevorder het, maar het as jongman al besluit om nie meer te speel nie.
Fisher verbreed sy denke
Nadat hy sy studies in Suid-Afrika voltooi het, is hy na die Universiteit van Oxford waar hy ’n Rhodes-beurs ontvang het. Hy het al op 23-jarige ouderdom sy misnoeë met rassesegregasie uitgespreek. In daardie tyd het hy verskeie lande, die Sowjetunie ingesluit, besoek en het kommunistiese idees begin aanhang.
Apartheid en kommunisme
Bram het sy geliefde Molly Krige reeds in 1027 ontmoet. Sy is as intelligent en ’n sterk leier beskryf en het ook uit ‘n patrisiese Afrikanerfamilie gekom (Molly was die niggie van die vrou van generaal Smuts). Daarmee saam was Molly ook tot kommunisme aangetrokke en hulle het dieselfde politieke oortuigings gehad. Die paartjie het 10 jaar later (in 1937) getrou en drie kinders is uit hierdie huwelik gebore. 3
Met sy terugkeer na Suid-Afrika het hy as prokureur in Johannesburg begin werk. Hy het sy praktyk uitgebrei en het veral in mynreg gespesialiseer. In 1935 is hy tot die Johannesburgse balie toegelaat 4 en daar is wyd geglo dat hy aan die begin van ’n belowende loopbaan gestaan het. Hy is selfs as briljant bestempel (beskou) en daar is gesê dat hy die potensiaal gehad het om die eerste minister van die land te word.
Advokaat Fischer was van 1943 tot 1963 ’n lid van die Johannesburgse balieraad en voorsitter in 1961. Hy het egter begin om al hoe meer vir die regte van swart Suid-Afrikaners op te staan en het homself teen die land se apartheidsbeleid uitgespreek.
Fischer en Molly het albei in die geheim lede van die Kommunistiese Party van Suid-Afrika geword (CPSA). Dié party het later die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party (SAKP) oftewel die South African Communist Party (SACP) geword en Fischer was in daardie stadium die leier van dié party.
Hulle het hierdeur verskeie mense ontmoet wat ook teen apartheid gekant was en hul huis het ’n bymekaarkomplek vir wit en swart geword. 5 Fischer het boonop ‘n jong Afrikaanse weesmeisie aangeneem wat ‘n slaapkamer met sy jonger dogter, Ilse, gedeel het. Dit is vandag moeilik om te verstaan hoe uitsonderlik dit was. Tog, hierdie huis was ‘n oase van opregte rassegelykheid, vriendskap en respek. 6
Maar kom ons stap eers ’n hele paar dekades terug…
Die ANC is op 8 Januarie 1912 as die South African Native National Congress (SANNC) in Bloemfontein gestig, en is in 1923 herdoop na die African National Congress (ANC).
In 1943 (31 jaar later) het Fischer vir AB Xuma gehelp om die ANC se grondwet te hersien en is tydens die mynwerkerstaking in 1946 van opruiing aangekla.
Fischer en die veiligheidspolisie
Met die Nasionale Party (NP) wat in Mei 1948 weer aan bewind gekom het, is kommunisme verban.
Bram se naam is ook onder die Wet op die Onderdrukking van Kommunisme in 1950 genoem en het onder die veiligheidspolisie se aandag gekom. Fischer was ’n lid van die Kongres van Demokrate en in 1952 het hy Nelson Mandela, Walter Sisulu en 18 ander ANC-lede in die Defiance-veldtog (uitdaag-veldtog) in ’n hofsaak verdedig.
Hy is in 1953 ingevolge die wetgewing verbied om die vergaderings van die Kongres van Demokrate verder by te woon.
Daar was daarna konstant polisie-ondersoeke by sy kantoor en sy huis. Dit was ’n moeilike tyd vir die Fischers. Hulle moes hul twee dogters grootmaak asook hul seun wat aan sistiese fibrose (’n lewensgevaarlike siekte) gely het. Tussendeur alles was daar kort-kort probleme met die polisie.
Die ANC en die PAC is in 1960 verban en volgens die Wet op Sabotasie kon mense sonder ’n verhoor aangehou word. Fischer en sy vrou is toenemend ingevolge hierdie wet beperk. In hierdie tyd is Umkhonto we Sizwe, die ANC se militêre vleuel, gevorm en hulle het hulself tot ’n gewelddadige stryd verbind. Die polisie het op 11 Julie 1963 talle apartheidsaktiviste in hegtenis geneem. Die Rivonia-verhoor was die gevolg hiervan.
Rivonia-verhoor
Dit was as gevolg van die Rivonia-verhoor dat Fischer se naam vandag nog alombekend is. Hy was die prokureur ter verdediging in die Rivonia-verhoor wat van 1963 tot 1964 geduur het. Nelson Mandela, Walter Sisulu, Govan Mbeki, en ander swart aktiviste is van sabotasie beskuldig in verband met die aksies van Umkhonto we Sizwe. Hulle is skuldig gevind, maar het lewenslange vonnisse gekry in plaas van die doodstraf wat die staat hulle wou oplê.
Donker tye
Dit was ’n baie moeilike tyd vir Fischer en slegs ’n dag ná die verhoor, het Bram, Molly en ’n jong vrou, genaamd Elizabeth, na Kaapstad gery. Hulle wou glo hul dogter se 21ste verjaardag bywoon, maar het vir ’n dier in die pad uitgeswenk en hul motor het in ’n dam beland. Bram en Elizabeth het oorleef, maar Molly het verdrink.
Dit was vir Fischer ’n verskriklike slag. Hy is ná sy vrou se dood weer in hegtenis geneem, maar op borgtog vrygelaat om ’n hofsaak in Londen, Engeland, by te woon. Baie mense het vir hom gesê dat hy eerder daar moes bly sodat hy nie in Suid-Afrika gevange geneem word nie, maar hy het desondanks teruggekom.
Fischer het, nadat hy nie die borgvoorwaardes nagekom het nie, vir ’n ruk lank weggekruip en sy naam verander. Fischer kon egter nie vir ewig die polisie ontwyk nie en is weer in 1965 as “Douglas Black” gevang en in hegtenis geneem en is in 1966 lewenslange gevangenskap opgelê.
Die Johannesburgse Balieraad het ook in 1965 Fischer se naam van die rol van advokate geskrap vir sy aandeel in die stryd teen apartheid.
Fischer het tydens sy verhoor gesê: “As ek in my stryd selfs net ’n paar mense kan aanmoedig om daardie beleide wat hulle nou so blindelings volg, te verstaan en opsy te skuif, sal ek geen berou hê oor enige straf wat ek moet verduur nie.”
Gedurende die uitdien van sy tronkstraf is die Lenin-vredesprys in 1967 aan hom toegeken. 7
Kanker is in 1974 by hom gediagnoseer en hy is ’n paar weke voor sy afsterwe uit die tronk vrygelaat. Hy is in huisarres by sy broer se huis in Bloemfontein geplaas en waar hy op 8 Mei 1975 dood is.
Woordbank
| aanhang | Iemand se beginsels volg of ondersteun. |
| apartheidsaktiviste | ’n Persoon wat hom aktief vir die bevordering van ’n saak beywer. |
| apartheid | Politieke beleid van die SA regering van 1948 tot 1994 waarvolgens die onderskeie rasse- en etniese groepe afsonderlik volgens hul eie aard moes ontwikkel. |
| balieraad | Versamelnaam vir alle advokate; wanneer iemand tot die balie toegelaat word, word hy toegelaat om as advokaat te praktiseer. |
| bevooroordeeld | Met ’n onredelike voorkeur of afkeer vooraf; partydig. |
| briljant | Baie slim; begaafd. |
| dekades | ’n Tydperk van 10 jaar. |
| desnieteenstaande | Ongeag, nieteenstaande, ten spyte van. |
| eredoktorsgraad | As gevolg van uitsonderlike prestasies, word dit aan iemand toegeken sonder dat hy of sy ’n eksamen moes ondergaan. |
| kommunistiese | Sosiale en politieke leer wat op die beginsels van Karl Marx gegrond is. |
| konserwatiewe | Nie van nuwe idees en verandering hou nie. |
| kopskuif | ’n Verandering van mening/denke. |
| militêre vleuel | Wat met die krygswese in verband staan; leërmag. |
| misnoeë | Ontevredenheid. |
| nasionalis | Dit is iemand wat vir sy eie volk/nasie/vaderland lief is. |
| opruiing | Mense tot verset aanmoedig. |
| politikus | Iemand wat hom met politiek bemoei of dit as beroep beoefen. |
| praktyk | Beroepswerksaamheid van ‘n geneesheer, regsgeleerde, rekenmeester. |
| rassesegregasie | Rasse word volgens ’n politieke stelsel/reëling van mekaar geskei. |
| regering | Die bestuur van ’n land. |
| sabotasie | Opsetlike ontwrigting, vernieling, vernietiging, verwoesting, beskadiging of uitwissing van dienste of eiendom. |
| stoere | Opreg/eg; konserwatief. |
| uitgeswenk | Vinnig uitswaai om, byvoorbeeld, ’n botsing te vermy. |
| verban | Verdryf, uitsmyt; verbied, belet. |
| vooraanstaande | Wat leiding gee en belangrik is. 10 |
Lees die volgende artikel om meer te leer
Kyk hierdie video’s oor Bram Fischer
Fischer se lewe in foto’s (sonder klank)
Aanhalings van Fischer (sonder klank)
Interessante opsomming van die lewe van Bram Fischer
Lokprent van die rolprent An Act of Defiance
