Wêreldbeker-rugby

Rugby is so sinoniem met Suid-Afrika – en veral die Afrikaanse kultuur – soos biltong en braaivleis, koeksisters en koekstruif. Wat is dan nou lekkerder as om ’n vleisie op die kole te gooi en as ’n gesin of klomp vriende op ’n Saterdagmiddag bymekaar te kom en saam te kyk hoe die Springbokke ’n ander land se rugbyspan ’n lekker loesing gee!

Of jy nou ’n Bulle-ondersteuner is, vir die Haaie skree, die Stormers aanmoedig of mal is oor die Cheetahs, wanneer die Springbokke speel, is daar net één span wat saakmaak: die Bokke! Net een vyand of mededinger, en dit is die ander span of teenstanders (goed, soms bevind die skeidsregter hom ook aan die ontvangkant van kwaai kritiek deur ons vurige Bokondersteuners!) Almal trek hul Springboktruie aan (maak nie saak hóé oud dit is nie) en skree soos een man (óf vrou) vir die manne in groen en goud.

Selfs Suid-Afrikaners wat na die buiteland geëmigreer het, laat die Suid-Afrikaanse vlag trots wapper, trek ’n Springboktrui aan, kerf ’n stukkie biltong en peusel aan eg Suid-Afrikaanse blatjang (Mrs Balls) as die Bokke uitdraf. Maak nie saak waar in die wêreld jy jou bevind nie, township of Tweespruit, Thabazimbi of Tongaat – as Bokrugby eers in jou bloed is, sal die kranse antwoord gee (en die bure bewe) as die aksie eers afskop!

Jou ouers was waarskynlik nog op skool toe iets gebeur het wat Suid-Afrikaners nie net soos nog nooit tevore saamgesnoer (verenig) het nie, maar ook ’n liefde vir rugby in ons land laat vlamvat het waarby min ander nasies (of lande) kan kers vashou. Dit was natuurlik die Springbokke se oorwinning in die Wêreldbeker-rugbytoernooi in 1995.

Baie mense onthou vandag nog presies waar hulle op 24 Junie 1995 was. Die reuse-Boeing van die Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL) wat laag oor die Ellispark-stadion (vandag Emirates Airline Park) se dak vlieg, duisende (nuwe) Suid-Afrikaanse vlae wat wapper, Leon Schuster se “Hie’ kommie Bokke!” wat skaars hoorbaar deur die skare se gejuig oor die luidsprekers basuin.

’n Naelbytgelykopstryd (12 – 12) tot die bitter einde toe. En toe Joel Stransky se skepskop wat in ekstra speeltyd die geskiedkundige wen van 15 – 12 vir die Springbokke én die hele Suid-Afrika beklink het. Almal onthou ook nog die oomblik toe oudpresident Nelson Mandela trots met sy Springboktrui op die veld verskyn en breed geglimlag het toe kaptein Francois Pienaar die blink Webb Ellis-trofee bo sy kop gelig het. Voorwaar ’n goue onthou-oomblik soos min!

Al was dit die eerste keer dat Suid-Afrika aan dié toernooi deelgeneem, dit aangebied én gewen het, sou dit nie die laaste keer wees dat die Springbokke in die Wêreldbeker-rugbytoernooi koning kraai nie. Trouens die Bokke het in 2023 die eerste span geword wat die trofee vier keer kon verower!

200 jaar van rugby

Hoewel sommige mense dit as ’n mite beskou, meen talle bronne dat rugby 200 jaar gelede ontstaan het danksy ’n Britse seun genaamd William Webb Ellis (1806-1872) wat ’n leerling aan die Rugby School was. Volgens die legende het Webb Ellis in 1823 die bal tydens ’n skoolsokkerwedstryd opgetel en daarmee gehardloop en sodoende die spelstyl van rugby geskep. ¹

Die bewering dat Webb Ellis rugby “uitgedink” het, het eers jare ná sy dood na vore gekom. Die oorspronklike bron van die verhaal van Webb Ellis wat die bal optel, kom van ene Matthew Bloxam, ’n plaaslike oudhedekenner/-handelaar en oudleerling van die Rugby School in Engeland. In Oktober 1876 skryf hy aan The Meteor (die Rugby School-tydskrif) dat hy by ’n naamlose bron verneem het dat die verandering van ’n skopspel na ’n hanteringspel “… ontstaan het met ’n dorpseun met die naam Ellis, William Webb Ellis”. ²

Of dit nou feit of fiksie is, daar is ’n gedenksteen by die Rugby School in Warwickshire, Engeland, opgerig, wat vryelik vertaal lees: “Hierdie steen herdenk William Webb Ellis wat met ’n fyn verontagsaming van die reëls van sokker, soos in sy tyd gespeel, eers die bal in sy arms geneem en daarmee gehardloop het en sodoende die kenmerkende styl van die spel van rugby laat ontstaan het. 1823.” ³

Hy het ná skool (daar is ook ’n standbeeld van hom met ’n bal in die hand by die Rugby School opgerig) aan die Brasenose College in Oxford gestudeer voordat hy by die kerk aangesluit het. As student het hy ook krieket vir die Universiteit van Oxford gespeel. Hy is in 1872 in Menton, Frankryk, oorlede, waar sy graf ’n toeristeaantreklikheid vir veral rugbygeesdriftiges geword het.

Die trofee wat aan die Wêreldbeker-rugbywenners oorhandig word, is na William Webb Ellis vernoem. Dié sterlingsilwertrofee is met 24 karaat-goud bedek en in 1906 gemaak. Dit is 38 cm hoog en weeg 4,5 kg. ⁴

Ontstaan van die Wêreldbeker-rugbytoernooi

Die idee van só ’n toernooi is reeds vir jare bespreek, maar ’n amptelike voorstel is eers in Maart 1985 by die Internasionale Rugbyraad (IRR) se jaarvergadering in Parys, Frankryk, ter tafel gelê (voorgelê of voorgestel). ⁵

Die dryfkrag agter dié blink plan was Nicholas Shehadie van Australië en Richard Littlejohn van Nieu-Seeland. Hulle het die rugbyunies (die organisasies of sambreelliggame wat elke land verteenwoordig) in Engeland, Ierland, Skotland en Wallis besoek om steun vir die voorstel te kry. Hoewel nie almal ewe geesdriftig (entoesiasties) oor die voorstel was nie, is daar gestem. Met ’n uitslag van 10 – 6 ten gunste van ’n Wêreldbeker-rugbytoernooi, was die bal deur pale! Die komitee keur toe ook goed dat Australië en Nieu-Seeland saam die eerste toernooi twee jaar later aanbied. ⁶

Suid-Afrika is weens sportsanksies oor die regering se apartheidsbeleid nie toegelaat om aan die eerste twee Wêreldbeker-rugbytoernooie in 1987 en 1991 deel te neem nie. Die IRR het Suid-Afrika eers in 1992 weer tot internasionale rugby toegelaat, ná onderhandelings wat apartheid beëindig en tot die eerste demokratiese verkiesing in 1994 gelei het. ⁷

Die Wêreldbeker-rugbytoernooi in 1995 was die eerste groot sportgeleentheid wat ná die einde van apartheid in Suid-Afrika plaasgevind het (Suid-Afrika was in 2010 ook die gasheerland vir die FIFA Wêreldbeker-sokkertoernooi). Die 1995-toernooi is ook geskiedkundig omdat dit die einde van die amateurera van rugby was. Net twee maande ná die toernooi het sport professionele (of beroepsport-) status bereik (spelers het vir groot bedrae geld begin speel en rugby as heeltydse werk of beroep begin beoefen) en Wêreldrugby (“World Rugby”) het die amptelike organisasie in beheer van die nuwe rugbyera én die Wêreldbeker-rugbytoernooi geword. ⁸

Die 1995-toernooi en die geskiedkundige gevolge daarvan vir rasseverhoudinge in Suid-Afrika, het die wêreld só aangeraak, dat dit in ’n rolprent omskep is. Invictus (2009) – met Morgan Freeman as Nelson Mandela en Matt Damon as Francois Pienaar – is vir 38 toekennings genomineer, onder meer twee Oscar-benoemings, en het 12 pryse gewen. Clint Eastwood was die regisseur. ⁹

Só is sake oor die jare uitgespook

Jaar	Gasheerland(e)	Wenner (Finaal)	Telling	Naaswenner	Wenner (Brons)	Telling	Naaswenner	Getal spanne
1987	Australië en Nieu-Seeland	Nieu-Seeland	29 – 9	Frankryk	Wallis	22 – 21	Australië	16
1991	Engeland, Frankryk, Ierland, Skotland en Wallis	Australië	12 – 6	Engeland	Nieu-Seeland	13 – 6	Skotland	16
1995	Suid-Afrika	Suid-Afrika	15 – 12 (ekstra tyd)	Nieu-Seeland	Frankryk	19 – 9	Engeland	16
1999	Wallis	Australië	35 – 12	Frankryk	Suid-Afrika	22 – 18	Nieu-Seeland	16
2003	Australië	Engeland	20 – 17 (ekstra tyd)	Australië	Nieu-Seeland	40 – 13	Frankryk	20
2007	Frankryk	Suid-Afrika	15 – 6	Engeland	Argentinië	34 – 10	Frankryk	20
2011	Nieu-Seeland	Nieu-Seeland	8 – 7	Frankryk	Australië	21 – 18	Wallis	20
2015	Engeland	Nieu-Seeland	34 – 17	Australië	Suid-Afrika	24 – 13	Argentinië	20
2019	Japan	Suid-Afrika	32 – 12	Engeland	Nieu-Seeland	40 – 17	Wallis	20
2023	Frankryk	Suid-Afrika	12 – 11	Nieu-Seeland	Engeland	23 – 23	Argenitinië	20

Slegs 16 spanne het aan die eerste vier toernooie deelgeneem, maar sedert die toernooi in 2003, neem 20 spanne elke vier jaar aan een van die wêreld se grootste sportgebeurtenisse deel.

Nieu-Seeland was die eerste span om die Webb Ellis-beker omhoog te hou ná ’n sege van 29-9 oor Frankryk in die eerste toernooi. Nieu-Seeland het dié prestasie twee keer herhaal – toe hulle in 2011 die gasheerland was, en weer in 2015, toe die toernooi in Engeland aangebied is. Albei laasgenoemde oorwinnings was onder leiding van kaptein Richie McCaw. Dié flank het sy nasionale span in 110 van sy 148 toetswedstryde (internasionale wedstryde teen ander lande) aangevoer. ⁶

Die All Blacks is die enigste span naas Suid-Afrika wat die trofee tot dusver suksesvol verdedig het (in opeenvolgende toernooie in 2011 en 2015 koning gekraai het). Nieu-Seeland het ook in drie toernooie derde geëindig – in 1991, 2003 en 2019. Die toernooi in 2007 was die enigste wat dié span nie verder as die halfeindstryd kon vorder nie. ⁶

Suid-Afrika is die enigste span wat die Wêreldbeker-rugbytoernooi al vier keer kon wen, naamlik as die gasheerland in 1995 (kaptein: Francois Pienaar; afrigter: Kitch Christie); in 2007 in Frankryk (kaptein: John Smit; afrigter: Jake White); 2019 in Japan (kaptein: Siya Kolisi; afrigter: Rassie Erasmus); en 2023 in Frankryk (kaptein: Siya Kolisi; afrigter: Jacques Nienaber. ⁶

Australië kan twee oorwinnings agter sy naam skryf. Die Wallabies het Engeland in 1991 met 12-6 geklop, en in 1999 in Wallis met 35 – 12 met Frankryk afgereken. Australië was twee keer die naaswenners: in 2003 en 2015, en was derde by die toernooi in 2011. ⁶

Engeland kon die Webb Ellis-trofee nog net een keer omhoog hou (en die manne in die Suidelike Halfrond se greep op wêreldrugby breek). Die Rose het Australië in 2003 met 20 – 17 op hul voorstoep (in Australië) gewen nadat hulle aanvanklik gelykop was en ekstra speeltyd toegelaat is. Dié epiese (indrukwekkende) wedstryd was baie soortgelyk aan die 1995-oorwinning van die Bokke, omdat dit ook deur ’n skepskop (deur losskakel Jonny Wilkinson) én in ekstra tyd beklink is. Dit is tot nog toe die enigste twee Wêreldbeker-eindwedstryde wat in bykomende speeltyd beslis is. Engeland was drie keer naaswenners: in 1991, 2007 en 2019. ⁶

Frankryk  het 2023-toernooi wéér met leë hande huis toe gegaan. Die Hane is sekerlik die ongelukkigste span in die geskiedenis van die toernooi. Hulle het in drie eindstryde gespeel (1987, 1999, 2011), maar telkens die onderspit gedelf (verloor). Hulle het ook ’n derde plek in 1995 en vierde plekke in 2003 en 2007 behaal. ⁶

Engeland is in 2025 die gasheerland vir die Wêreldbeker-rugbytoernooi vir vroue. Die mans- en vrouetoernooi het dieselfde benaming (word presies dieselfde genoem) om nie op grond van geslag te diskrimineer nie. Australië bied die manstoernooi in 2027 en vrouetoernooi in 2029 aan. Die Verenigde State van Amerika (VSA) speel op sy beurt gasheer vir die manspanne in 2031 en 2033 vir die skoner geslag. ⁶

Wêreldbeker-rugbytoernooi vir vroue

Die idee van ’n Wêreldbeker-rugbytoernooi vir vroue het ontstaan ná ’n internasionale toernooi in Nieu-Seeland in 1990, en ná baie harde werk en toewyding deur vier (vroue)raakvatters: Deborah Griffin, Alice Cooper, Sue Dorrington en Mary Forsyth. In April 1991 het 12 spanne in die Walliese hoofstad Cardiff vir nege dae se rugby in die skrum gesak. Geld en borgskappe was maar skaars, en die meeste spanne moes hul deelname uit hul eie sakke betaal. ⁶

Die vrouetoernooi het hierna ongeveer elke vier jaar plaasgevind, en het twee keer na driejaarperiodes verander – in 1994 om te verhoed dat dit in dieselfde jaar as die manstoernooi (1995) plaasvind, en weer in 2017 om te verseker dat dit nie bots nie met die Wêreldbeker-sewestoernooi wat verskuif het om in die middel van die Olimpiese Spele-siklus te val. ⁶

Só het die vrouespanne oor die jare gevaar: ¹¹

Jaar	Wenners	Naaswenners	Telling
1991	VSA	Engeland	19 – 6
1994	Engeland	VSA	38 – 23
1998	Nieu-Seeland	VSA	44 – 12
2002	Nieu-Seeland	Engeland	19 – 9
2006	Nieu-Seeland	Engeland	25 – 7
2010	Nieu-Seeland	Engeland	13 – 10
2014	Engeland	Kanada	21 – 9
2017	Nieu-Seeland	Engeland	41 – 32
2021 (uitgestel na 2022 weens die Covid-19-pandemie)	Nieu-Seeland	Engeland	34 – 31

Drie vrouespanne gee die toon aan as dit by rugby kom. Die VSA het die eerste toernooi gewen en as naaswenner by die opeenvolgende twee toernooie uit die stryd getree. Dis egter die dames van Nieu-Seeland en Engeland wat jy nie sonder ’n skrumpet moet aanpak nie! Nieu-Seeland het die Wêreldbeker-rugbytoernooi vir vroue reeds ses keer gewen, terwyl Engeland met twee oorwinnings en ses tweede plekke spog. ⁶

Woordbank

afgeransel	’n Pak slae gee; deeglik oorwin.
amateurera	Iemand wat ’n vak/kus/sport uit liefde beoefen sonder om ’n beroep daarvan te maak of veel geld daarmee te verdien.
apartheid	Amptelike, rassistiese beleid van die Nasionale Party-regering (1948–1994) waarvolgens Suid-Afrikaners in kleur-/rassegroepe geskei is.
bronne	Geskrif waaruit ’n mens gegewens put; persoon wat inligting (gewoonlik vertroulik) aan ’n ander oordra.
feit	Iets wat as die waarheid aanvaar word; iets wat werklik plaasgevind het.
fiksie	Denkbeeldige voorstelling; versinsel; verdigsel.
fluitjie	’n Hol (gewoonlik silindriese of ronde) voorwerp wat ’n fluitgeluid voortbring as daarin geblaas word; deur skeidsregter geblaas as teken dat die spel gestaak moet word of kan voortgaan.
gedenksteen	Stuk natuursteen, gewoonlik kunstig bewerk, wat opgerig is ter herinnering aan ’n afgestorwene of ’n belangrike gebeurtenis.
geskiedkundige	Histories; belangrik; wat op die geskiedenis betrekking het.
held	Iemand wat groot dapperheid/moed aan die dag lê of deur grootse dade onderskei word.
kalbas	Pampoenagtige klimplant met groot wit blomme; groot, dikwels peervormige vrug van ’n kalbasplant.
legende	Iemand wat beroemd is en bewonder word vir sy/haar goedheid of iets wat hy/sy gedoen het.
loesing	Pak slae; afranseling.
mite	Storie sonder grond; fabel.
rekordgetal	Hoogste snelheid, verste afstand, sportprestasie, ens. wat tot nog toe onder amptelike kontrole behaal/bereik is.
sportsanksies	Dwangmaatreël om besluite te laat uitvoer; strafmiddel, meestal met politieke motiewe.
skeidsregter	Persoon wat by ’n wedstryd sorg dat ’n speler of span nie uit die oortreding van spelreëls voordeel trek nie.
skepdoele	Doel (drie punte) behaal deur die bal met ’n skepskop oor die dwarspaal te skop.
skrum	Onderafdeling van die spel waartydens die twee stelle voorspelers in ’n bepaalde formasie in gebukkende houding teen mekaar druk in ’n poging om die bal, wat tussen hulle ingegooi is, in die hande te kry.
stadion	Groot sportterrein, meestal onbedek, met oplopende rye sitplekke daaromheen.
standbeeld	Beeld van marmer/klip/metaal/ens., ter ere van iets/iemand opgerig; gewoonlik in die openbaar en op ’n voetstuk, veral lewensgroot of groter.
sterlingsilwertrofee	Allooi van silwer (minstens 92,5% suiwer) en gewoonlik koper.
toeristeaantreklikheid	Baken, interessante plek of besoekpunt van geskiedkundige of opvoedkundige waarde wat deur baie mense (toeriste of reisigers) besoek word.
toernooi	Reeks sportwedstryde.
toks	Spesiale stewels/skoene waarmee rugby gespeel word.
trofee	Beker/skild wat deelnemers in sport of ’n kompetisie kan wen.
verenig	Een maak; saamvoeg; saambind.
verontagsaming	Geen ag slaan op nie; ignoreer; geringskat. 23

Lees meer oor dié sportskouspel

• Alles wat jy oor die Wêreldbeker-rugbytoernooi vir vroue wil weet.
• Alles wat jy oor die 2023-Wêreldbeker-rugbytoernooitoernooi wil weet – deel 1.
• Alles wat jy oor die 2023-Wêreldbeker-rugbytoernooi wil weet – deel 2.
• Rugbyballe is oorspronklik van varkblase gemaak! Lees dié en ander fassinerende feite.
• Al ooit gewonder waarom die All Blacks daardie intimiderende dans (haka) voor ’n wedstryd doen?
• Wat is ’n toernooi sonder ’n trofee? Wel, die organiseerders van die eerste Wêreldbeker-rugbytoernooi het byna vergeet om betyds een te kry.

Kyk gerus hierdie hoendervleishoogtepunte

Só het die 1995-toernooi Suid-Afrika verenig

Tien geskiedkundige oomblikke in Wêreldbeker-rugby

Indrukwekkende drieë deur die Springbokke by die Wêreldbeker-toernooi

Die verbyvlug van die Suid-Afrikaanse Lugdiens-vliegtuig met die 1995-eindstryd in Johannesburg

Selfs die Nieu-Seelandse vrouespan doen die haka (die All Blacks se beroemde Maori-oorlogskreet) voor wedstryde

Rassie Erasmus vertel die emosionele storie oor Makazole Mapimpi, die blitsige Springbok met die geniepsige systappie