William Nicol

William Nicol was die seun van ’n Skotse immigrant wat ’n volbloed Afrikaner geword het. Tussen 1913 en 1958 het hy sy land en volk as predikant, kultuurleier en regeringsleier gedien.

Grootword- en studiejare

Nicol is op 23 Maart 1887 in Robertson in die Kaapkolonie gebore. Sy pa, Mathew Nicol, was ’n Skotse onderwyser wat in 1874 na Suid-Afrika gekom het, en sy ma was Maria Elizabeth Klopper.

Hy het sy skoolopleiding in Robertson voltooi en is daarna na Victoria Kollege (vandag die Universiteit Stellenbosch) waar hy in 1906 ‘n BA-graad verwerf het.

Nicol is hierna na die kweekskool op Stellenbosch om hom as predikant te bekwaam. Hy het gou as leier uitgestaan en is as voorsitter van die studenteraad verkies.

Sy studies het egter nie hier geëindig nie. Hy studeer verder aan die Vrije Universiteit van Amsterdam in Nederland en daarna aan die Universiteit van Princeton in die Verenigde State van Amerika (VSA). In 1912 verwerf hy ‘n BD-graad en keer na Suid-Afrika terug. ¹

Nicol die predikant

Nicol is aanvanklik tot die bediening toegelaat as reisende sekretaris van die Christen-Studentevereniging.

In 1913 het hy ’n beroep aanvaar as predikant van die NG Gemeente Johannesburg-Oos, ook bekend as Irene. Vir die volgende 25 jaar het hy met groot vrug daar gewerk. ¹ Hy het onder meer die gemeenteblad, Irenenuus, in Januarie 1923 gestig. ²

Terwyl hy in Johannesburg gewoon het, het hy ’n leidende figuur in die Afrikanersamelewing geword. Hy het op talle gebiede – onderwys, armesorg, sendingwerk, bestryding van drankmisbruik, en volksfeeste – as leier en organiseerder opgetree.

In 1938 het hy ’n beroep aanvaar by die NG Gemeente Pretoria-Oos, waar hy vir die volgende tien jaar werksaam sou wees. ¹

Nicol die kerkleier

Nicol was administratief uiters bekwaam, en het ’n vername rol in kerkkringe gespeel. Op 29-jarige ouderdom het hy die aktuarius van die Transvaalse NGK-sinode geword. Hy sou hierna vir 32 jaar lank lid van die kerk se leierskap bly, en tussen 1934 en 1948 as moderator dien. ¹ Die moderator is die voorsitter, en dus basies die leier, van die Transvaalse NG Kerk. ³

Sy ywer het ook daartoe bygedra dat daar in 1927 by die Universiteit van Pretoria ’n teologiese fakulteit gestig is. ¹

Kampvegter vir Afrikaner se belange

Nicol was ‘n vurige kampvegter vir die belange van Afrikaners. ¹

In die eerste paar dekades van die twintigste eeu was die armblankevraagstuk een van die grootste probleme onder Afrikaners. ³ Nicol het op maatskaplike, kulturele en onderwysgebied voortreflike werk gedoen om hierdie probleem die hoof te bied. ¹

In 1918 het hy lid geword van die organisasie wat later as die Afrikaner Broederbond (AB) bekend sou staan. Die AB het hom beywer het vir opheffing van Afrikaners en die Afrikaanse taal. Nicol het gehelp om die AB se grondbeginsels op te stel. ⁴

In 1934 was hy voorsitter van ʼn geskiedkundige kongres oor die armblankevraagstuk in Kimberley. Hy was ook die voorsitter van die ewe geskiedkundige Ekonomiese Volkskongres in Bloemfontein. ¹ Die tema van dié kongres was: ’n Volk red homself! Hier is organisasies geskep wat Afrikaners moes help om ekonomies te floreer. ⁴

In 1947 het hy ’n Volkskongres in Johannesburg gelei wat dieselfde kwessies bespreek het. ¹

Passie vir onderwys

Onderwys het van meet af aan na aan Nicol se hart gelê.

Voor 1920 was daar geen Afrikaansmediumhoërskool in Johannesburg nie. Hy het geen steen onaangeroer gelaat om ’n hoërskool vir Afrikaanssprekendes te stig nie. Die stigting van Hoërskool Helpmekaar, die eerste Afrikaanse hoërskool in Johannesburg, in 1921 was direk aan hom te danke. Helpmekaar het in die negentigs ‘n privaat skool geword en staan vandag as Helpmekaar Kollege bekend.

Sy belangstelling in onderwysaangeleenthede het daartoe gelei dat die regering hom in 1937 as voorsitter van ’n kommissie wat onderwystoestande moes ondersoek, aangestel het. Die kommissie se bevindings, wat in ’n verslag van 1937-1939 verskyn het, het bevind dat moedertaalonderrig onontbeerlik was.

In 1938 is hy aangewys as voorsitter van die Transvaalse Onderwysraad, en ’n lid van die raad van die Universiteit van Pretoria. ¹

Nicol was gekant teen die Nasionale Party (NP) se Wet op Bantoeonderwys. Hy het nie geglo dat die NP-regering swart mense se opvoedingsgeleenthede moes beperk nie. Hy was voorts, soos sy kommissie van 1937 en 1938 aangevoer het, ’n voorstaander dat alle Suid-Afrikaners in hul moedertaal skool moes gaan. Engels moes slegs ’n tweede taal wees sodat mense met mekaar kon kommunikeer. ²

Hy het gearbei om Christelike beginsels in verskillende tale vir mense toeganklik te maak. Hy het onder meer gehelp om die Bybel in isiZulu te vertaal. ²

Nicol die kultuurleier

Nicol het hom beywer vir die groei van die Afrikanerkultuur. Deur sy toedoen is daar in die twintigerjare met die hou van kunswedstryde aan die Witwatersrand begin.

Hy het in 1932 lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns geword.

Hy was die voorsitter van die beheerraad van die Voortrekkermonument (1950-’66) en voorsitter van die Sentrale Volksmonumentekomitee (1960-67). ¹ Laasgenoemde was ’n komitee wat Afrikaner-volksmonumente opgerig en onderhou het. ⁵

Administrateur van Transvaal

In 1948 is Nicol as administrateur van Transvaal aangestel.

Onder sy toesig is aansienlike vordering getoon met die bou van paaie, hospitale en ander infrastruktuur. Daar is destyds ’n straat in Johannesburg na hom vernoem omdat hy vir die bou van paaie verantwoordelik was. Dit was die algemene gebruik om strate na belangrike regeringsfigure te noem. ³ William Nicol-rylaan se naam is in 2023 na Winnie Mandela-rylaan verander.

Onderwys het steeds by hom voorrang geniet. Van die aanbevelings wat sy kommissie in die 1937-’39 -verslag gemaak het, het nou wet geword. Hiervolgens is skole se administrasie opgeknap, moedertaalonderrig en uitbreiding van gratis staatsonderwys is getakel, en strenger maatreëls om skoolbywoning verpligtend te maak, is ingestel.

Deur sy toedoen het elke stad aan die Witwatersrand een of meer Afrikaanse hoërskool gekry. ¹

Aftrede

Nicol het op 31 Oktober 1958 afgetree.

Hy het tot sy dood aanhou werk. In 1966 was hy byvoorbeeld die voorsitter van die kommissie wat ’n deurpad na die O.R. Tambo Internasionale Lughawe (toe nog Jan Smuts Lughawe) in Johannesburg ondersoek het.

Hy is in 1944 deur die Universiteit Stellenbosch en in 1966 deur die Universiteit van Suid-Afrika met eredoktorsgrade vereer. ¹

Skrywer en ander belangstellings

Nicol was ewe vaardig met die pen.

Hy het sy herinneringe in Met toga en troffel neergepen. Hy het ook outobiografiese en ander werke soos Radiosaad (1941), Reënboog oor my jeug (1956), Sunrise on the Langeberge: The Immigrant Who Remained to Love, Serve and Enjoy His Adopted Country (1958), en Agter geslote deure: met die huisgesin (1959) geskryf.

Hy het dit baie geniet om tyd op sy kleinhoewe net buite Pretoria deur te bring. Daar het hy graag houtwerk gedoen en bome geplant.

Nicol was nêrens gelukkiger as in die Transvaalse bosveld nie. ¹

Persoonlike lewe

Nicol was twee keer getroud. Sy eerste huwelik was met Maria Johanna van Niekerk. Sy het in 1939 gesterf.

Daarna het hy met Magdalena Johanna van Velden getrou. Hulle het twee seuns gehad.

Nicol was ’n veelsydige mens. Hy was ’n oorspronklike denker en ’n vlot tweetalige redenaar. Hy was ’n uitstekende leier en het veral uitgeblink as voorsitter omdat hy gematig in sy optrede was, maar take met geesdrif aangepak het.

Daar is min van sy tydgenote wat op soveel terreine só ’n groot bydrae gelewer het as William Nicol.

Woordbank

aktuarius	Die persoon wat die Sinode adviseer oor regsake en die wette van die kerk onderhou. (Moenie verwar word met aktuaris.)
administrateur	Die hoof van ʼn provinsiale uitvoerende mag.
administratief	Dit is wanneer iets beheer of bestuur word.
armblankevraagstuk	Aan die begin van die 20ste eeu was daar verskriklik baie arm wit mense wat nie in staat was om sonder hulp vir hul gesinne te kon sorg nie. Hulle het as “armblankes” bekendgestaan. Die toestand van hierdie mense het vir die regering ’n groot probleem (vraagstuk) geword.
BA-graad	Eerste graad in wysbegeerte, oftewel dinge soos tale en sosiale wetenskappe.
BD-graad	Graad in teologie, oftewel godsdiensgeleerdheid.
Bantoeonderwys	Wet wat voorsiening gemaak het vir aparte skole vir wit en swart leerders.
bediening	Die werk van ’n predikant.
beginsels	Reëls, riglyne.
beheerraad	Komitee of raad wat ’n organisasie bestuur.
bekwaam	Om jouself op te voed om iets te doen.
beroep	Om by ’n gemeente te werk.
bevindings	Inligting wat jy as gevolg van jou ondersoek of navorsing kry.
beywer	Jou inspan/ten doel stel om iets te doen.
deurpad	Soos ’n snelweg. ’n Pad wat nie deur ’n dorp of stad loop nie en waarop daar nie straatligte is nie.
die hoof te bied	Te beveg.
ekonomies	Wat te doen het met jou geldelike situasie.
eredoktorsgrade	’n Mens kry ’n eredoktorsgraad vir uitsonderlike prestasies, maar jy hoef nie ’n eksamen daarvoor af te lê nie.
fakulteit	ʼn Hoofafdeling van ʼn universiteit.
floreer	Vooruitgaan, welvarend word, voorspoedig wees, groei, uitbrei, ontwikkel.
gearbei	Om vir iets te werk.
geen steen onaangeroer gelaat	Om alles moontlik te doen om iets te laat gebeur, bv. Hy sou geen steen onaangeroer laat om te sorg dat sy kind ’n goeie opvoeding kry nie.
gematig	Nie baie groot of klein, baie warm of koud, baie vinnig of stadig, ens. nie.
gemeenteblad	Die koerant of publikasie van ’n gemeente.
geskiedkundige	Histories; belangrik; wat op die geskiedenis betrekking het.
grondbeginsels	Die belangrikste idee waarop iets berus.
infrastruktuur	Die basiese strukture en stelsels wat ’n land of organisasie nodig het om behoorlik te funksioneer, byvoorbeeld paaie, ’n spoornetwerk, banke, ens.
kampvegter	Iemand wat die voortou neem in of stry vir ʼn saak waarvoor hy hom of sy haar beywer.
kerkkringe	Die mense met wie jy omgaan – in hierdie geval die kerk.
kommissie	ʼn Groep mense wat ʼn bepaalde taak het, gewoonlik van meer permanente aard as dié van ʼn komitee.
kongres	’n Byeenkoms waar verskillende verteenwoordigers bymekaarkom.
kulturele	Wat te doen het met kultuur, met ander woorde sosiale aktiwiteite, kuns.
kweekskool	Opleidingskool vir iemand wat ’n predikant of dominee wil word.
maatreëls	Handeling met ʼn bepaalde doel om sake te reël.
maatskaplike	Hulpverlening en leiding aan gesinne in die gemeenskap wat ekonomiese, geestelike of ander probleme het.
met groot vrug	Met groot sukses.
moderator	Voorsitter van ’n kerk se sinode.
neergepen	Geskryf.
onontbeerlik	Waarsonder ’n mens nie kan klaarkom nie; wat ‘n mens nie kan ontbeer nie; absoluut nodig.
oorspronklike	Om iets self uit te dink.
opgeknap	Herstel en verbeter.
opheffing	Iemand help om die omstandighede waarin hulle leef, beter te maak.
opgerig	Bou; skep.
outobiografiese	Met betrekking tot die skrywer se eie lewe.
predikant	Leraar of herder van ’n gemeente; dominee.
redenaar	Iemand wat ʼn rede/toespraak hou/lewer; begaafde spreker.
sekretaris	’n Man wat die administrasie van ’n organisasie behartig, soos briewe skryf, dokumente liasseer en organiseer.
sendingwerk	Evangelisasiewerk, die Woord bedien.
sinode	Algemene kerkvergadering waar verteenwoordigers van gemeentes mekaar ontmoet om kerksake te bespreek.
tema	Hoof- of grondgedagte van ’n gedig, verhaal, musiekstuk, ens.
toeganklik	Maklik om te verstaan.
tydgenote	Iemand wat in dieselfde tyd leef as jy.
vaardig	Iets baie goed kan doen.
van meet af aan	Van die begin af.
veelsydige	Iemand wat baie (verskillende) dinge goed kan doen.
vername	Wat hoë aansien geniet; hoog aangeskrewe; belangrik.
volbloed	Met hart en siel.
voorrang	Om eerste te wees.
voorsitter	Die leier van ʼn organisasie.
Witwatersrand	Gebied in Suid-Afrika waar goud in die 1880’s ontdek is. Die stad Johannnesburg het daar rondom ontstaan.

Lees dié artikels om meer te leer

• Die straatnaamverandering het natuurlik baie opinies ontlok
• Nicol was een van die stigters van Hoërskool Helpmekaar
• Nicol was ’n predikant en later moderator van die sinode van die NG Kerk

Kyk dié video’s om meer te wete te kom

William Nicol-rylaan word Winnie Mandela-rylaan

Die armblankevraagstuk is in 1934 krities ondersoek